Osmanlı Haremi’nde yüzyıllarca birbirinden güzel ve alımlı cariyelerin padişahların başını döndürmek için çaba sarfetmediği gün olmamıştır. Hal böyle olunca birbirinden güzel onca kızın arasından sıyrılmak ve öncelikle gözde sonra da haseki olmak kolay bir iş değildir.
Osmanlı Tarihi’ndeki resimlerine baktığımızda ,Kösem Sultan’ın kıvırcık,uzun kahverengi saçlı ve muhtemelen uzun boylu bir kadın olduğunu görebiliriz.
Müslüman olması ve Türkçe’yi güzel kullanıyor olması aslında bütün padişah hanımlarının ortak özelliğidir.Kösem Sultan’da bu özellikleri fazlasıyla taşımaktydı.
Tıpkı I.Ahmet gibi tasavvufa olan ilgisi ve merakı belkide ,onu kocası için vazgeçilmez kılmıştır.I.Ahmet’le birlikte ünlü mutasavvıf Üsküdarlı Şeyh Aziz Mahmud Hüdai’nin dergahına yönelmiş ve bu dergahtan feyz almışlardır.
Hayırsever biridir.Zamanında bir çok hayır eseri yaptırması,ihtiyacı olanlar için vakıf kurdurması bu özelliğine vurgu yapmaktadır.Ölümünün ardından onbinlerce insanın aç kaldığı ve halkın göz yaşı döktüğü rivayet edilmektedir.
Genç ve güzeldi.Bir çok kaynakta ,Kösem Sultan’ı överken gençliğinden ya da genç görünümlü olmasından bahsedildiği göze çarpmaktadır.
İyi eğitimli olması ve zekasının I.Ahmet gibi kültürlü ve güçlü bir padişahın gönlünü çelebilmesine olanak sağladığı muhakkaktır.
En önemli özelliklerinin arasında cesareti ve iktidar hırsı sayılmalıdır.
I.Ahmet’in tifüsten ölümünün ardından zamanın şartlarına göre hareket etmiştir.Bu da ne kadar iyi bir siyasetçi olduğunu göstermektedir.
İleri görüşlü ve keskin zekalı biridir.İktidarda adının geçebilmesi için ,I. Mustafa gibi deli bir şehzadenin padişah olmasını sağlamıştır.Hatta I.Mustafa’nın annesi Fuldane Valide Sultan ona hep müteşekkir olmuş, ve saygı göstermiştir.
Sabırlı biridir.Oğulları tahta çıkan kadar ,Beyazıt’taki eski sarayda kalmıştır.
Tahtta güçlü padişahlar varken sükunetini koruması ,çocuk denecek yaşta ya da akli dengesi yetersiz , zayıf padişahlar olduğunda da iktidara ortak olup,yön vermesi ,onun siyasi zekasını göstermektedir.
Görmüş geçirmiş bir kadındır.Zamanla saraydaki şahit olduğu entrikalardan, derslerden pay çıkarmış ve ilerleyen dönemlerde entrika batağına saplanmaktan kaçamıştır.Dönemin en entrikacı kadınlarından biri olduğunu söylemek yanlış olmaz.
Oğlu İbrahim’in katline tepkisiz kalması ,torunu IV.Mehmet’e yapılan suikastlerde parmağının olmasıda soğukkanlı biri olduğunu göstermektedir.